ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ - ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18 - Κινητά τηλέφωνα : Νέα Μορφή Εξάρτησης ή Επικοινωνίας

Κινητά τηλέφωνα : Νέα Μορφή Εξάρτησης ή Επικοινωνίας

Κυκλοφορούν ελεύθερα, «ακούγονται» με κάθε δυνατό τρόπο, αποτελούν σημείο αναφοράς της καθημερινότητας και όταν …σιωπούν προκαλούν στέρηση!
Τα κινητά τηλέφωνα σαφώς και διευκολύνουν την εξ αποστάσεως επικοινωνία, όμως η κατάχρηση τους έχει ψυχολογικές επιπτώσεις, κυρίως στους ανήλικους χρήστες.

Της Έλενας Κιουρκτσή

 
 
Οπουδήποτε και αν βρισκόμαστε, στο αυτοκίνητο, στο τραίνο ,στο σούπερ μάρκετ ή στο δρόμο -ακόμα και στο σχολείο- η κινητή τηλεφωνία μας φέρνει απίστευτα «κοντά» ,όσο μακριά και αν είναι τα πρόσωπα που μας ενδιαφέρουν.

Ενδεικτικά ,οι χρήστες κινητής τηλεφωνίας είναι  περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο διεθνώς ,με αυξητικές τάσεις.
Όσο αφορά στη χώρα μας, κάθε μέρα δαπανώνται 1,25 εκατομμύρια ευρώ για την αγορά καινούργιου κινητού ενώ τη περασμένη χρονιά πουλήθηκαν στην Ελλάδα 2,8 εκατομμύρια νέες συσκευές.
Αξιοσημείωτο φυσικά και το γεγονός, ότι ένας στους τρεις χρήστες κινητού ανησυχεί ότι αν χάσει ή χαλάσει το κινητό του ,θα «εγκλωβιστεί» μακριά από τους ανθρώπους που τον ενδιαφέρουν…
 «Η χρήση κινητών ειδικά σε μεγαλουπόλεις, υποκαθιστά τη δύσκολη πρόσβαση και διευκολύνει τόσο τους ενήλικους -κυρίως στις εργασιακές τους επαφές –όσο και την άμεση επικοινωνία μεταξύ γονέων και παιδιού ή παιδιού με άλλους συνομήλικους του»εξηγεί  Δρ. Γρηγόρης Βασιλειάδης Διδάκτωρ Ψυχολογίας Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης M.Sc. Ph.D. Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής.
Αλλά όπως επισημαίνει , στην πραγματικότητα υπάρχει ένα είδος κατάχρησης που -ειδικά στους ανήλικους- υποσκάπτει την γνήσια επικοινωνία που έχουν ανάγκη, και η οποία πραγματώνεται μόνο με τη φυσική παρουσία του συνομιλητή.
Και αν οι ενήλικες χρήστες, μπορούν να προβάλουν λόγους εργασίας, συνεχούς μετακίνησης και επιτακτικής ανάγκης προκειμένου να επικοινωνούν με τους «πάντες» και για τα «πάντα», σε ότι αφορά στους εφήβους και στα παιδιά οι «δικαιολογίες» δεν μοιάζουν επαρκείς.

Από τη χρήση στην κατάχρηση

 
Κατά τον Δρ. Βασιλειάδη ,η εύκολη απόκτηση κινητού τηλεφώνου από τους ανήλικους οφείλεται εκτός από την οικονομική δυνατότητα και στην άγνοια ή και απροθυμία των γονιών να υποστηρίξουν τις θέσεις τους ,θέτοντας τα κατάλληλα όρια στη συμπεριφορά και τις απαιτήσεις του παιδιού.
Ενδεχομένως παίζουν ρόλο και  οι ενοχές που νιώθουν για διάφορους λόγους -π.χ. φορτικό ωράριο εργασίας-που δεν τους επιτρέπουν να παραβρίσκονται καθημερινά αρκετή ώρα με το παιδί τους.
«Συνήθως, ,η άνευ μέτρου χρήση των κινητών συμβάλει σε μια αποστασιοποιημένη, αποπροσωποποιημένη επικοινωνία, αποτέλεσμα της καταναλωτικής δομής της ζωής μας. Από την άλλη, αυτού του τύπου η επικοινωνιακή μεταχείριση, «διαβρώνει» τα πλαίσια της ασφαλούς και υγιούς αλληλεπίδρασης και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την απουσία σωματικής και συναισθηματικής επαφής, που είναι  αναγκαίες για την ολοκληρωμένη κοινωνικοποίηση και ψυχική ανάπτυξη του παιδιού» τονίζει ο ειδικός.
Έτσι μέσα από την υπερβολική χρήση, οι ανήλικοι εθίζονται σε μια, «τεχνητή» επαφή με τους συνομηλίκους τους , που οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη αίσθηση μοναξιάς, και ίσως τελικά να συμβάλει στα ολοένα και αυξανόμενα κρούσματα παιδικής κατάθλιψης. 
«Υπό ποιες προϋποθέσεις ένας ανήλικος μπορεί να αποκτήσει κινητό τηλέφωνο είναι ένα θέμα που θα πρέπει να διαπραγματευτούν οι γονείς μαζί του, μόνο εφόσον έχει μπει στην εφηβική ηλικία, και όταν οι θέσεις τους είναι σαφείς  και τα επιχειρήματα τους είναι ικανά να στηρίξουν τις θέσεις αυτές » καταλήγει ο Δρ. Βασιλειάδης.
 

Περί …εξάρτησης


Είναι σχετικά πρόσφατη η αποκάλυψη μιας δυσάρεστης πραγματικότητας.
«Της ανάγκης θεραπευτικής προσέγγισης παιδιών και εφήβων με συμπτώματα εξάρτησης από νεοεμφανιζόμενες ψυχικές νόσους ,που συσχετίζονται με την τεχνολογία και το μοντέρνο τρόπο διαχείρισης της καθημερινής ζωής», αναφέρει ο κ. Νικόλαος Γ. Πόρτολας ψυχολόγος Msc, Υπ. Δρ. Κοινωνικής Ψυχολογίας .
Η «εξάρτηση από τα κινητά» ανήκει στην κατηγορία των «εξαρτήσεων συμπεριφοράς», όπως γενικά αποκαλείται ο εθισμός σε συγκεκριμένες δραστηριότητες –πχ φαγητό ,σεξ κλπ-που ενεργοποιούν συναισθήματα όπως η χαρά ή ευφορία.
Έτσι μια απλή δραστηριότητα –στη προκειμένη η χρήση κινητού -αποκτά ζωτική σημασία και η επανάληψή της αποτελεί επιδίωξη και εμμονή ως κάτι το αναγκαίο.
Το πρόβλημα εντείνεται όταν το άτομο επικεντρώνει και κατευθύνει μεγάλο μέρος της συνολικής του ενέργειας, προσοχής και σκέψης στο κινητό.
Όταν δηλαδή μονίμως:
-Κοιτάει εάν έχει σήμα
-Επιθυμεί να χρησιμοποιεί το κινητό του όλο και περισσότερο
-Νευριάζει αν κάποιος διακόπτει μια συνομιλία του
-Αντιδρά υπερβολικά όταν του επισημαίνεται ότι κάνει συνεχή χρήση του κινητού
-Ελέγχει διαρκώς για αναπάντητες κλίσεις ή μηνύματα
Κατά τον κ. Πόρτολα , φυσικά και δεν επέρχεται η ίδια καταστροφή που συναντάμε στην εξάρτηση από ουσίες. Όμως εμφανίζεται μια σοβαρή σε πολλές περιπτώσεις δυσλειτουργία του νευρικού συστήματος, με τη μορφή ανησυχίας, νευρικότητας, έλλειψης αυτοπεποίθησης, διαταραχής του ύπνου, κ.ά.
 
         
Η «μαγεία» του κινητού
 
«Την εξάρτηση από τα κινητά θα την μετονόμαζα σε «εξάρτηση από την τεχνολογία». Διότι η χρησιμότητα του κινητού δεν είναι πλέον αυτή του απλού τηλεφώνου, αφού προσφέρει και άλλες δυνατότητες, όπως πρόσβαση στο διαδίκτυο, λήψη και αναπαραγωγή βίντεο, φωτογραφιών, λειτουργία ως TV κλπ.»εξηγεί ο κ. Πόρτολας .
Πάντως αν επικεντρωθούμε μόνο στην υπηρεσία τηλεφωνικής σύνδεσης ,φαίνεται πως αυτό που παρέχει η κινητή τηλεφωνία δρα σε κάποιους σαν «καταλυτής» απελευθέρωσης, δημιουργώντας μια ψευδαίσθηση αποδέσμευσης από τον «χώρο» και μειώνοντας την ανάγκη φυσικής παρουσίας.
Σε άλλους προσδίδει ένα αίσθημα ασφαλείας, ότι μπορούν να επικοινωνήσουν αν κάτι τους συμβεί.
Γίνεται λοιπόν ένας αόρατος ομφάλιος λώρος που μας συνδέει με το σπίτι, τη δουλεία, τους φίλους, τον μικρόκοσμο μας.
Επίσης λειτουργεί και ως ένα μέσο ανακούφισης και επιβεβαίωσης κάθε φορά που κάποιος μας καλεί ή  στέλνει ένα sms (μήνυμα) ,αφού δεχόμαστε «σήμα» της έννοιας και εκτίμησής του. Τέλος στην εφηβική κυρίως ηλικία, τα μηνύματα μέσω κινητών αποτελούν τον μοντέρνο τρόπο έκφρασης και η συσκευή του κινητού- σύμφωνα με τα λεγόμενα των εφήβων- καθορίζει και το κοινωνικό τους status.
Πάντως τα αγόρια φαίνονται πιο επιρρεπή σε σχέση με τα κορίτσια στην «κινητή» εξάρτηση .Ίσως γιατί έχουν μεγαλύτερη  τάση στις μηχανικές συσκευές, το διαδίκτυο, αλλά και την ανάγκη να επιδεικνύουν την τελευταία λέξη της τεχνολογίας στην ομήγυρη.
«Ηλικιακά τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια νοιώθουν να μη μπορούν να αποχωριστούν το κινητό τους μετά τα 14 ,εφόσον το χρησιμοποιούν για τουλάχιστον ένα έτος. Οι σχολικές επιδόσεις δεν φαίνεται να επηρεάζουν την τάση των ανήλικων για εξάρτηση από το κινητό τους ,αλλά να επηρεάζονται από αυτή, χωρίς και αυτό να είναι απόλυτο»διευκρινίζει ο κ. Πόρτολας.
 

Το φαινόμενο «Πινόκιο» !     
    
Είναι ένα γεγονός που λίγο ή πολύ το έχουμε αντιληφθεί όλοι μας.
Άτομα που παριστάνουν ότι μιλούν στο… κινητό, ενώ στη πραγματικότητα δεν υπάρχει κανένας από την άλλη μεριά της γραμμής!
Είναι χαρακτηριστικό ότι η συνομιλία-φάντασμα  διεξάγεται μεγαλόφωνα – ώστε να μπορούν να ακουστούν από τους πάντες- αφού υποτίθεται ότι μιλούν με κάποιον σπουδαίο ή «υποτακτικό» τους και αντίστοιχα συζητούν για σοβαρά θέματα ή δίνουν εντολές,
«Αυτή η συμπεριφορά  αναδεικνύει το άγχος ότι όλοι μας ξέχασαν αλλά και την ανάγκη του να είμαστε το επίκεντρο της προσοχής. Εν ολίγης, τον έντονο φόβο της μοναξιάς και την αγωνία της  απόρριψης ,αφού κανείς δεν μας τηλεφωνεί» εξηγεί ο κ. Πόρτολας.
Αυτό ίσως ότι έχει να κάνει με μια μανιοκαταθλιπτική προσωπικότητα ή με μια διαταραχή κοινωνικού άγχους ανάλογα με την περίπτωση και την υπόλοιπη συμπτωματολογία.
Οι συνέπειες είναι αυτές που συναντάμε σε όλα τα ψυχολογικά προβλήματα που μένουν ανεπίλυτα: αρχικά ανεκτές ή καλά καμουφλαρισμένες, τροχοπέδη στην καθημερινότητα και τέλος μακροπρόθεσμα καταστρεπτικές.
 

Μια …αναπάντητη 
    
 Η χρήση του κινητού αποτελεί το κυριότερο συστατικό της νεανικής κουλτούρας σε Ευρώπη και Αμερική. Παρουσιάζει όμως μιαν αντίφαση.
Ενώ αυξάνει την δυνατότητα επαφής  την ίδια στιγμή δρα ως μέσο αποθάρρυνσης αυτής.
Σύμφωνα με τον κ. Πόρτολα ,αρκεί η αποστολή ενός sms ή μια αναπάντητη κλίση για να εκφράσει ένας νέος σε έναν άλλο ότι τον σκέφτεται και νοερά είναι μαζί του.
Δεν νοιώθει άσχημα αν  περνάει καιρός χωρίς να βρεθούν, αν δεν ανταλλάσουν «δια ζώσης» λίγα λόγια, αν αμυδρά θυμάται ή ποτέ δεν είδε την όψη του συνομιλητή που αποκαλεί «φίλο». Με λίγα λόγια μειώνεται η θετική επίδραση της κοινωνικής προσέγγισης που είχε ο νέος μέσω της συνεύρεσης και ενσωμάτωσης σε παρέες. 
 Από την άλλη η κατάχρηση του κινητού τηλεφώνου βοηθά στο να μαθαίνουμε να ζούμε στην «προγραμματική ευτέλεια».
Δηλαδή χωρίς σαφή χρονοδιαγράμματα υποχρεώσεων και συναντήσεων, αφού ρευστοποιώντας το χρόνο ,το κινητό επιτρέπει την αέναη αναπροσαρμογή ενός ραντεβού και αποσβένει την ενοχή για τυχόν καθυστερήσεις μιας και η έγκαιρη ενημέρωση-για το που είμαστε και τι μας συμβαίνει-δρα αναλγητικά. 

Συνέπειες για τους ανήλικους :

-Μείωση στο ελάχιστο των διαπροσωπικών σχέσεων.
-Εγκλωβισμός και αναγωγή μιας συσκευής σε μέσο επικοινωνίας και διασκέδασης με αποτέλεσμα την κατανάλωση ενέργειας που θα έπρεπε να διατίθεται για δραστηριότητες πιο ωφέλιμες και εποικοδομητικές (διάβασμα, παιχνίδι, διαπροσωπικές επαφές ).
-Αλλοίωση της αντίληψης του νοήματος και της χρήσης του χρόνου στην προσωπική και κοινωνική ζωή.
-Υποταγή στην τεράστια δύναμη των διαφημίσεων και κατ’ επέκταση στον κακώς εννοούμενο καταναλωτισμό.
-Οικονομικές επιπτώσεις και διαταραχή της φυσιολογικής παιδαγωγικής χρήσης του χαρτζιλικιού.

 

Τελικά  επικοινωνούμε ;

 
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν πως αν αφαιρέσουν την ύπαρξη του κινητού από τη ζωή τους,  ο τρόπος που διαχειρίζονται τις σχέσεις τους με τους άλλους θα καταρρεύσει. Επομένως το ρητορικό ερώτημα είναι ,ωραία αλλά πριν κυκλοφορήσουν τα κινητά πως επικοινωνούσαν;
Και ενώ αρχικά η χρήση του κινητού φαντάζει ως κάτι αποδεσμευτικό, πολύ σύντομα -και ενόσω ο αριθμός των όσων έχουν το νούμερο του κινητού μας διευρύνεται- κάτι αρχίζει να ενοχλεί…
Μας βρίσκουν και όταν δεν θέλουμε, απαιτούν την προσοχή μας όταν αυτό είναι αδύνατο -οδήγηση, παρακολούθηση μαθήματος κλπ-και είμαστε «υποχρεωμένοι» να απαντήσουμε σ’ ένα μήνυμα τη στιγμή που δεν έχουμε καμία απολύτως διάθεση.
Με λίγα λόγια παύουν να υπάρχουν προσωπικές στιγμές, διαλείμματα χαλάρωσης και ηρεμίας. Έτσι καταλήγουμε να αισθανόμαστε μονίμως «εύκαιροι» για τον οποιοδήποτε και το οτιδήποτε και να δυσανασχετούμε κυρίως για την αδυναμία μας να  αλλάξουμε στάση και να θέσουμε τα όρια μας.
 «Μπορούμε να πούμε ότι ο χρήστης εισέρχεται σε μία ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και συγκεκριμένα σε αυτή της καταναγκαστικής νεύρωσης, με σκέψεις και πράξεις -όπως το να ελέγχει συνεχώς αν έχει κλίσεις ή μηνύματα, αν η μπαταρία είναι ικανοποιητικά φορτισμένη- οι οποίες είναι δυσάρεστα επαναληπτικές» αναφέρει ο κ.Πόρτολας .
Επιπλέον στα sms, αλλά και στα τηλεφωνήματα δεν υπάρχει η εξ επαφής διαδραστικότητα και συνεπώς δε είναι δυνατή η ανίχνευση του τρόπου με τον οποίο δέχεται ο συνομιλητής αυτό που λέμε.
«Νοιώθουμε ότι είμαστε δίπλα στον άλλο χωρίς καν να είμαστε κοντά του.
Χάνουμε ότι προσφέρει το βλέμμα, το άγγιγμα, το χαμόγελο»τονίζει ο ειδικός.
Έχει παρατηρηθεί ότι όταν κάποιος «εξαρτημένος» ξεχάσει το κινητό του, ή αν αυτό υποστεί μια βλάβη ή όταν για ώρες αυτό δεν χτυπά ,εισέρχεται σε κατάσταση πανικού, παρουσιάζει δηλαδή τα συμπτώματα μιας κρίσης πανικού.
Επομένως ,«όπως και για κάθε άλλο μέσο διευκόλυνσης, έτσι και για το κινητό, πρέπει να βάζει ο καθένας το προσωπικό του μέτρο ώστε να παραμένει χρήστης και να μην καταλήγει αυτός η… συσκευή στα χέρια της τεχνολογίας» καταλήγει ο κ. Πόρτολας.

Οδηγίες για γονείς και  ανήλικους :

-Όχι ανοικτό κινητό στο σχολείο. Η χρήση του μέσα στη τάξη είναι από τους πλέον διασπαστικούς παράγοντες, που μεταφέρουν τον χρήστη σε …παράλληλο σύμπαν.
-Έλεγχος -χωρίς τάση επιβολής και χωρίς να γινόμαστε αδιάκριτοι- στο κινητό του παιδιού ή εφήβου.
-Καλό είναι ο γονέας να γνωρίζει με ποιους συνομιλεί ή ανταλλάσσει sms το παιδί.
-Καλύτερα παρωχημένης τεχνολογίας κινητό στο παιδί. Οι δυνατότητες των τελευταίων μοντέλων δεν είναι «αθώες» ώστε να κάνουν χρήση τους οι ανήλικοι. 
-Πάντα καρτοκινητό για τον ανήλικο και με διακανονισμό μονάδων χρήσης.
- Οι ίδιοι οι γονείς πρέπει να κάνουν ορθολογική χρήση του κινητού προκειμένου να αποτελέσουν για τα παιδιά τους υγιή και ασφαλή πρότυπα επικοινωνίας.
       

Dr. Γρηγόρης Βασιλειάδης
Διδάκτωρ Ψυχολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
M.Sc. Ph.D. Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπευτής

"Αυτογνωσία"
Κέντρο Προσωπικής Ανάπτυξης & Ψυχοθεραπείας
www.aftognosia.gr
Παπαδιαμαντοπούλου 2, & Λ. Βασ. Σοφίας γωνία, (Hilton) ΑΘΗΝΑ.
Τηλ. 210 72.57.570
        6977.86.64.61

Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφτείτε το Web-Site: www.aftognosia.gr
Για διευκρινήσεις, ή/και απορίες, μπορείτε να επικοινωνήσετε στο e-mail: info@aftognosia.gr

ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ

-Πόσο ωφέλιμη ή βλαπτική είναι η χρήση κινητών από τους ανήλικους και για ποιους λόγους;
Απ. η χρήση κινητών αν και υποκαθιστά την δύσκολη πρόσβαση -ειδικά σε μεγαλουπόλεις- σε άμεση επικοινωνία τόσο ανάμεσα στο παιδί και στους κηδεμόνες του ενηλίκους, όσο και σε άλλα συνομηλικα παιδιά, στην πραγματικότητα υποσκάπτει την γνήσια επικοινωνία που τα παιδιά έχουν ανάγκη, και η οποία πραγματώνεται μόνο με τη φυσική παρουσία του συνομιλητή.

 

-Από ποια ηλικία μπορούν να έχουν κινητό και υπό ποιες προϋποθέσεις;
Απ. οι προυποθέσεις σίγουρα είναι ένα θέμα που θα πρέπει να γίνει αντικείμενο διαπραγμάτευσης ανάμεσα στους γονείς και στον ανήλικο, παντα λαμβάνοντας υπόψιν ότι ενήλικος γονέας έχει σαφέις θέσεις και επιχειρήματα που είναι ικανά να στηρίξουν τις θέσεις αύτές στην συνομιλία τους με το παιδί τους. Σίγουρα, μια τέτοια διαπραγμάτευση δεν αφορά ανήλικα παιδιά, παρά μόνο εφόσον έχουν ήδη μπει στην εφηβική ηλικία.


-Που οφείλεται και πως εκδηλώνεται η εξάρτηση παιδιών και εφήβων από τα κινητά;
Απ. Οφείλεται στην εύκολη πρόσβαση πλεόν στην αγορά των κινητών (οικονομική άνεση, άγνοια ή/και απροθυμία των γονιών να υποστηρίξουν τις θέσεις τους για την βλαπτική επίδραση των κινητών στην υγεία του παιδιού τους), στις ενοχές που ίσως νιώθουν οι γονείς οι οποίοι για διαφορους λόγους (π.χ. φορτικό ωράριο εργασίας, αδυναμία να θέσουν τα κατάλληλα όρια στη συμπεριφορά και τις απαιτήσεις του παιδιού,) αδυνατούν να παρεβρίσκονται αρκετή ώρα με το παιδί τους κάθε μέρα.
Συνήθως, μέσα από την υπερβολική χρήση των κινητών τα παιδιά εθίζονται σε μια αποστασιοποιημένη "τεχνική" επικοινωνία με τους συνομιλίκους τους, από την οποία λείπει η φυσική/ σωματική επαφή και αλληλεπίδραση, αναγκαίες προυποθέσεις για την ολοκληρωμένη κοινωνικοποίηση και ψυχική ανάπτυξη του παιδιού.
-Τι ψυχολογικοί παράμετροι υφίστανται με την αλόγιστη χρήση των κινητών στα σχολεία και ειδικά εν ώρα μαθήματος;
Απ. Καταπονούνται οι εκπαιδευτικοί, αποσπώνται τα παιδιά από τη διδασκαλία, επιδυνώνεται η δοκιμασία -που ήδη περναει- η σχέση ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές.
-Ενισχύεται ή όχι η επικοινωνία μεταξύ τους με τη χρήση κινητών;
Απ. Η χρήση των κινητών συμβάλει σε μια αποστασιοποιημένη, αποπροσωποποιημένη επικοινωνία, η οπόια με τη σειρά της, από τη μια είναι αποτέλεσμα της καταναλωτικής δομής της ζωής μας κι από την άλλη, αυτού του τύπου η επιοινωνιακή αλληλεπίδραση υποσκάπτει τα πλαίσια της ασφαλούς και υγιούς αλληλεπίδρασης και δημιουργεί τις προυποθέσεις για την απουσία σωματικής και συναισθηματικής επαφής, που οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη αίσθηση μοναξιάς, και ίσως τελικά να συμβάλει στα ολοένα και αυξανόμενα κρούσματα παιδικής κατάθλιψης.

Πηγή: ActiveHealth.gr 

[Τεχνολογία επικοινωνιών - Κεφάλαιο 18]